Kragujevac - šta posetiti u Kragujevcu
Uvek kada prvi put dolazimo u neki grad, orijentišemo se zahvaljujući njegovim simbolima. Stoga postoji manja verovatnoća da zalutate u Kragujevcu, jer ćete u centru grada lako uočiti prepoznatljivu zgradu Opštine, koju pamtimo sa svih razglednica, koje smo u neka srećnija vremena dobijali iz ovog grada.
Svima onima koji dođu u Kragujevac, pre svega bismo preporučili upoznavanje sa kulturno-istorijskim značajem ovog grada, posebno sa periodom koji je vezan za stolovanje Miloša Obrenovića (1817-1841), jer je Kragujevac prva prestonica moderne Srbije. Osim toga, turistička ponuda je raznovrsna, jer pored upoznavanja sa kulturno-istorijskim nasleđem, turisti mogu uživati i u sportsko-rekreativnim sadržajima.
U neposrednoj blizini centra grada nalaze se Šumarice, koje predstavljaju jednu pravu zelenu oazu sa Šumaričkim jezerom i Velikim parkom. Bogat je ovaj šumadijski krajolik, čiju lepotu mogu prepoznati svi oni, koji se upuste u njegovo razgledanje. Turistima se nudi i široka gastronomska ponuda, kao što su vinarije i destilerije, sa proizvodima autentičnim za naše podneblje.
Značajan deo Kragujevca čini i manastir Drača, koji se nalazi na 7km od centra grada i koji predstavlja bogatstvo verskog nasleđa za sve Kragujevčane. Naime, kada govorimo o turizmu u Kragujevcu, o njemu možemo govoriti u širem smislu, jer turisti mogu obići obližnja sela i gradska naselja, među kojima su neka postala turističke atrakcije, i posetiti značajna mesta, koja pružaju Aranđelovac, Topola i druge opštine ovog regiona. Ukoliko planirate da se zaputite za Kragujevac, u nastavku ćemo predložiti znamenitosti koje treba da posetite, kako biste na pravi način doživeli lepotu ovog grada.
Muzej Stara livnica
Iako je Kragujevac danas moderan grad, jedan od najvećih u Srbiji, onima koji ga posete može se učiniti kao da su na trenutak zalutali u vremenu. Očuvane su zgrade s početka 19. veka, koje odražavaju nekadašnji duh, kada je Kragujevac bio prestonica veoma moćne Srbije. U to vreme, dok se srpska kneževina, na čelu sa Milošem Obrenovićem, diplomatski odupirala turskom uticaju, počela je da se razvija i industrija.
Tokom 1853., iz Beograda se u Kragujevac seli Topolivnica i tada počinje da se piše nova stranica slavne istorije ovog grada, ali i cele Srbije, jer se za oružje, koje se ovde proizvodilo, kasnije ispostavilo da je ono bilo presudno u borbama za oslobođenje Srbije. O počecima tog veoma važnog perioda danas svedoči pogon stare livnice, koja je 1953. godine pretvorena u muzej, u kom se mogu videti veoma značajni eksponati iz novijeg Zastavinog programa, ali i staro oružje, alati i dokumentacija.
Prvi top nije sačuvan, ali postoji njegova replika, odnosno, maketa tog prvog izlivenog topa. U muzeju se može sagledati sve ono što prati razvoj vojne industrije od njenog početka, uključujući prve puške, kremenjače i kapislare, topove, razne mašine i druge materijale. Pored toga, muzejsku postavku čine i fotografije, koje svedoče o razvoju industrije i izgledu radionica. Ovaj industrijski muzej danas je svedok vremena, koje je imalo izuzetno vojno-politički, ali i vojni karakter, i kao takav pokazuje koliko je jedna Topolivnica mogla da utiče na ekonomski, politički i vojni razvoj čitave Srbije, ali pre svega Kragujevca.
Milošev venac
Kraj 19. i početak 20. veka donose promene u Kragujevcu i u pogledu arhitekture. Moderni objekti, sagrađeni u stilu secesije, polako počinju da zamenjuju stare prizemne šumadijske kuće, čiji su vlasnici bili bogati i viđeniji ljudi ovog kraja, koji su ideje, za izgradnju takvih zgrada, dobijali trgujući po Evropi. Na ovaj način, razlike među društvenim slojevima bivale su sve uočljivije.
Svoj uticaj, privilegije i autoritet Miloš je koristio da bi uredio grad po uzoru na moderne, evropske prestonice, pa je stoga gradsko jezgro Kragujevca počelo da liči na Beč i Peštu. Dalo se naslutiti i rađanje moderne srpske države. Svi, koji se pitaju kakvo je to uređenje bilo, danas to mogu videti u istorijskom kompleksu Milošev venac.
Kada je došao da vlada u Kragujevac, u prvu prestonicu moderne sprske države, Miloš Obrenović je na levoj obali Lepenice sazidao sebi dvor, a na desnoj obali crkvu, koju je posvetio Svetom Trojstvu, odnosno, silasku Svetog Duha na apostole. Crkva nije imala današnji oblik, zapravo, bila je upola manja iz razloga što turske vlasti nisu dozvoljavale da hrišćanska crkva bude veća od džamije. Crkva je više puta renovirana, a njena najveća rekonstrukcija izvršena je 1907. godine, kada je ozidana priprata. To znači da je rekonstruisana za vreme II dinastije Karađorđević.
Za njenu izgradnju bili su zaduženi najčuveniji majstori tog doba, a živopis je bio poveren italijanskim umetnicima, o čijem umeću i danas svedoči lepota ikonostasa. Pažnju privlači i mesto namenjeno patrijarhu i knezu. Iako se hrišćanstvo u to vreme slobodno propovedalo, iznad stolice, u kojoj je tokom bogosluženja sedeo knez, nalazi se turban kao simbol dobrih odnosa sa Turskom, čija se viševekovna dominacija nad ovim prostorima već polako privodila kraju.
U crkvenom kompleksu nalazi se i zgrada prve skupštine u kojoj je do dana današnjeg sačuvan autentičan ambijent. Ova zgrada sazidana je 1859. godine, a do tada su se skupštinska zasedanja održavala na otvorenom. Jedno od najvažnijih zasedanja bilo je Sretenjsko (15. februara 1835. godine), kada je donet prvi srpski ustav, čiji je tvorac bio Dimitrije Davidović. U to vreme, iako je Srbija bila važna kneževina osmanskog carstva i nije imala pravo donošenja najvišeg pravnog akta, prvi srpski ustav na Sretenje je ipak izglasan.
Milošev Kragujevac širio se i na drugoj strani Lepenice. Levu i desnu obalu spajaju armirani betonski mostovi nesvakidašnjeg izgleda, koji izgledaju moderno i za današnje vreme. Kada se pređe most preko Lepenice, jasno se uočava spomenik palim Šumadincima, koji je podignut u znak sećanja na sve borce, koji su stradali u borbama za oslobođenje.
Milošev kompleks
Sa iste strane reke nalazio se i Milošev kompleks, ali nažalost, objekat nije odoleo zubu vremena i istorijskim događajima, pa je od čitavog kompleksa ostao samo Amidžin konak, koji je sagrađen u balkansko-orijentalnom stilu i služio je za smeštaj kneževe svite. Inače, konak je dobio naziv po upravniku dvora, Simi Milosavljeviću Paštrmcu, zvanom Amidža, što u prevodu sa turskog znači stric.
Narodni muzej
Narodni muzej za svoj izložbeni prostor i kulturne skupove koristi moderan objekat, sagrađen u drugoj polovini 20. veka. U skladu sa modernom arhitekturom, stalnu postavku muzeja sačinjavaju savremena dela srpskog slikarstva i skulpture 20. veka, dok galerijski prostor služi još i tematskim i muzejskim izložbama.
Prva kragujevačka gimnazija i teatar Joakima Vujića
U neposrednoj blizini nalazi se i prva gimnazija u Srbiji, jedinstvena građevina, čiji frontalni deo krase korintski stubovi, i koja se svojom lepotom jasno ističe u gradskom jezgru Kragujevca. Bila je to škola koju su pohađali vojvoda Radomir Putnik, Jovan Ristić, Mija Aleksić i drugi Kragujevčani, a jedan od predavača bio je čuveni Đura Jakšić. Nalazi se uz još jedan kragujevački ponos – teatar, koji je osnovao Joakim Vujić 1835. godine, dok je objekat, namenjen za potrebe prvog pozorišta u Srbiji, sagrađen 1928. godine. Prva predstava u prvom srpskom teatru odigrana je baš na dan kada je donet ustav i to u čast ovom istorijskom događaju.
Kragujevac je u dva navrata bio prestonica Srbije – drugi put za vreme Prvog svetskog rata, ali nažalost, kao ratna prestonica. U to vreme, zgrada sadašnjeg suda u Kragujevcu isticala se po svom značaju, dok je u senci ostajala lepota ove palate, izgrađene u stilu italijanske renesanse. Tada je u Kragujevcu živeo i radio budući kralj, Aleksandar Karađorđević, a u zgradi suda bila je smeštena vrhovna komanda srpske vojske sa vojvodom Radomirom Putnikom, njenim načelnikom. Zgrada suda je izgrađena 1904., a inače, prvi sud u Srbiji osnovao je knez Miloš Obrenović 1820. godine.
Legat Nikole Koke Jankovića
Ispred Zgrade suda u Kragujevcu, koju je projektovao Nikola Nestorović, jedan od najboljih arhitekata s početka 20. veka, nalazi se spomenik Radomiru Putniku, slavnom vojskovođi. Ovaj spomenik delo je jednog čuvenog Kragujevčanina – Nikole Koke Jankovića, savremenog vajara, koji je nedavno preminuo, ali je svom gradu u amanet ostavio sva svoja dela. Zauzvrat, dobio je legat u svoju čast, gde su njegovi radovi izloženi i dostupni javnosti. Stalna postavka, kojom je otvoren legat, nosi naziv ,,Nikola Koka Janković – Živeti umetnost“ i taj naziv zapravo najbolje oslikava umetnikov odnos prema životu i umetnosti.
Naime, on je bio dugogodišnji profesor na Fakultetu likovnih umetnosti u Beogradu i potpuno posvećen svom kreativnom radu. Kasnije je postao dopisni član Srpske akademije nauke i umetnosti, a tokom 2006. i njen redovni član. Iz tog razloga, u ovom legatu će biti smešten i centar Srpske akademije nauke i umetnosti u Kragujevcu. Inače, Nikola Koka Janković je rođeni Kragujevčanin i svojim testamentom je zaveštao svoja dela gradu Kragujevcu i Univerzitetu u Kragujevcu. U okviru galerije u legatu, turisti i Kragujevčani mogu pogledati 1744 artefakta i originalne predmete.
Za stvaranje života u Kragujevcu, ovaj grad se odužio je još jednom velikanu – Đuri Jakšiću. Najlepši period svog života, svestrani umetnik proveo je upravo ovde, gde je, da se naslutiti iz njegovih dela, pronalazio inspiraciju. Kuća, u kojoj je živeo, nedavno je renovirana, a u njenoj unutrašnjosti danas se mogu videti replike njegovih dela i čuti priče o njegovom životu i stvaranju u srcu Šumadije.
Đura je u ovoj kući živeo od 1863. do 1865. Nekima to vreme izgleda kratko, ali bez obzira na to, Kragujevčanima je važno da je Đura Jašić hodao ulicama ovog grada, ostavljajući za sobom svoj duh, energiju i kreativnost, koji su se proneli do današnjih vremena, te se oseća stvaralačka energija, koju je on imao. Zbog svoje profesije učitelja, morao se preseliti se iz rodne Srpske Crnje. Naime, mnogo je gradova i mesta promenio dok nije stigao do Kragujevca, gde je u gimnaziji bio profesor crtanja. Osim galerijskog prostora, jedan deo ovog objekta čini velelepna vinoteka, u kojoj se mogu degustirati najlepša šumadijska vina i rakije.
Muzej 21. oktobar i Spomen park
Grad kulture i muzej, nažalost, u novijoj istoriji, ostali su da se pamte po ružnim događajima u Šumaricama. O njima svedoče Muzej 21. oktobar, kao i spomen park, koji se nalazi na prostoru na kom su nemački vojnici (21. oktobra, 1941. godine) streljali nekoliko hiljada Kragujevčana, među kojima je bilo muškaraca, žena i dece. To je jedan od najstravičnijih zločina, koji je nemačka vojska izvršila na ovom području. Naime, ubili su preko 2792 ljudi, čija imena traju unutar muzeja. Ovo je urađeno, jer su vojnici morali da poštuju odluke Ženevske konvencije, kao i svih onih akata koji su se odnosili na vojno ratovanje u periodu 20. veka.
Spomen područje, koje se prostire na 352 hektara, nastalo je 1953. godine u znak sećanja na žrtve kragujevačkog oktobra, odnosno, na one žrtve koje su pale 19. i 20. oktobra 1941., kako na teritoriji grada Kragujevca, tako i na njegovoj široj okolini, tačnije nekoliko kragujevačkih sela. Na samom ulazu u Spomen park podignut je impozantni Muzej 21 oktobar, u čijoj je arhitekturi naglašena simbolika kragujevačke tragedije.
Osmišljeno je da Muzej bude potpuno zatvoren, bez ikakvih otvora, što simbolizuje bezizlaz i bespomoćnost nenaoružanih i vezanih ljudi. Zgrada se sastoji od 33 kule, među kojima je 30 kula posvećeno grobnicama u memorijalnom parku u Šumaricama, a preostale tri kule okolnim selima, gde je streljanje izvršeno 19. oktobra. Sve ove kule zatvorene su providnim kupolama, koje pokazuju da je poslednji pogled tih ljudi, pre nego što su zauvek zatvorili oči, bio uperen ka nebu.
U Muzeju se nalazi stalna multimedijalna postavka, koja je posvećena žrtvama, stradalim na prostoru Spomen parka. Možda najpostresniji deo stalne postavke Muzeja, jesu oproštajna pisma tih ljudi, jer ogromna većina među njima, kada su ih zatvorili u barake (koje su pre rata služile kao kasarne) nije pomislila da će ih vojska ubiti, već da će ih verovatno odvesti negde na prinudni rad.
U okviru spomen područja nalazi se 30 masovnih grobnica i 10 spomenika, čiji izgled simbolično podseća na kolektivno ubijanje. Ovo mesto danas je izletište za Kragujevčane, uprkos tome što je poznato po nemilom događaju i stradanju nevinih, među kojima je bio i veliki broj učenika gimnazije, ili kako je to u elegičnoj pesmi Desanke Maksimović opisano: ,,Umrla je mučeničkom smrću četa đaka u jednom danu.“
U sećanje na njih podignut je spomenik streljanim đacima i profesorima, čiji izgled podseća na isečena krila neke nemoćne ptice koja se odvaja od zemlje, nemoćna da poleti. Za nekoliko stotina učenika kragujevačke gimnazije tog 21. oktobra 1941. godine, zadnji put je odzvonilo školsko zvono. Od tada, na ovom mestu, čuje se veliko zvono tišine. Svedok tog događaja danas je spomenik stradalim učenicima i spomen ploča na kojoj stoje uklesane prkosne reči: ,,Pucajte, ja i sad držim čas.“
U blizini je spomenik Kristalni cvet, isklesan u beloj boji, koji podseća na nevinost i čistotu streljane dece romske nacionalnosti, čija je jedina nesreća bila to što su rođena u vreme kada se surovost plaćala životima nevinih. Ipak, zahvaljujući onima koji ih se sećaju, oni nisu ostali samo broj. Da je tako, potvrđuju i ostali spomenici među kojima je i ,,Sto za jednog“, spomenik u bronzi, koji predstavlja isprepletena tela u smrtno bolnom grču. Umetnički kritičari, ali i brojni posetioci Spomen parka u ovom vajarskom delu Nandora Glida naslućuju da je umetnik zapravo želeo da tragediju predstavi kao drvo života.
Jezero Šumarice
Put, koji vodi kroz Spomen park, u jednom delu nastavlja se do jezera Šumarice, još jednog mesta, gde Kragujevčani dolaze u društvu dragih ljudi. U tropskim danima, ovde pronalaze spas od vrućine, jer je na jezeru dozvoljeno i kupanje. Ono što je, međutim, najmlađima interesantno jeste Avantura park, čije prepreke bude adrenalin i kod znatno starijih posetilaca.
Manastir Drača
Ovaj kraj bogat je i verskim objektima. Od velikog broja crkava i manastira, svojom lepotom i značajem kao duhovni centar ovog dela Srbije, izdvaja se manastir Drača. Sakriven je u dolini Dračke reke, na padinama manastira Rujevica, a u unutrašnjosti svojih zidina, priča najlepšu priču o životu posvećenom Bogu i miru. Uređen manastirski kompleks najbolje svedoči o vrednom sestrinstvu koje ga održava. Ovaj objekat, pre svega, krasi crkveno zdanje koje je izgrađeno 1734. godine na temeljima stare crkve. Na živopisu, koji je nastao godinu dana nakon što je crkva sagrađena, na jedinstven način prikazane su slike iz života Svetog Nikole, starog zaveta i kompozicija ,,Pokolj vitlejemske dece“. Zbog svega toga, ovo se smatra najboljim zoografskim delom južno od Save i Dunava, koje je nastalo u 18. veku. I dok manastir krasi padine Rujevice, njeni vrhovi ukrašeni su vinogradima, gde rastu autohtone sorte grožđa, od kojih nastaje najlepše šumadijsko vino.
Hotel Industrial
Kragujevac je moderan grad i u koji god objekat odlučili da se smestite, ljubazni domaćini potrudiće se da vas ugoste na šumadijski način. Za vas smo izabrali jedan od najluksuznijih objekata – Hotel Industrial 1853, koji je lociran u značajnom istorijskom delu Kragujevca, u sklopu kompleksa nekadašnje Zastave, u jednoj od administrativnih zgrada, čija je autentičnost zadržana kreativnom obnovom i uređenjem interijera i eksterijera, sa akcentom na udobnost i luksuz. Ovaj objekat je pod zaštitom države i kao takav jedna je među turističkim atrakcijama grada Kragujevca. Inače, zgrada je obnovljena pre 2 i po godine, a u okviru nje se neguje industrijski dizajn i industrijsko nasleđe grada Kragujevca.
U imenu hotela Industrijal nalazi se broj 1853, koji predstavlja godinu osnivanja Kneževog arsenala, gde se hotel i nalazi. Poseduje 21 smeštajnu jedinicu, među kojima postoje 4 apartmana, dok ostalo čine jednokrevetne i dvokrevetne sobe. Hotel je sa 4 zvezdice, a u sklopu njega su i spa centar i restoran. Smatra se najmlađe kategorisanim hotelom u gradu. Okružen je muzejima ,,Stara livnica“ i ,,Stara Zastava“, koji su sastavni deo istorijsko-kulturnog dobra ,,Knežev arsenal“. Iako se nalazi u neposrednoj blizini samog centra grada (1,1 km) u mirnom i intimnom ambijentu, cene noćenja kreću se od 6.000 do 14.000 dinara. Turistima je na raspolaganju veliki broj bezalkolnih i alkoholnih pića, kao i vinska karta inspirisana putevima vina kroz Šumadiju.
Botanička bašta
Kragujevac je i univerzitetski grad, a vredni studenti i profesori sa Prirodno-matematičkog fakulteta brinu se o flori i fauni Botaničke bašte, koja je uglavnom omiljeno mesto Kragujevčana, zato što nudi neke sadržaje koji su, posve, interesantni, kao što je na primer, hotel za insekte. Pored njega postoje i drugi sadržaji, kao što su bašta boja, tematske celine, slagalica i drugo. Iza nje se nalazi bašta gde rade predškolci, školska deca i oni volonteri, koji jednostavno žele da popodne ispune radom oko biljaka i zemlje. Botanička bašta prostire se na oko 18 i po hektara u okviru kompleksa Spomen parka ,,Kragujevački oktobar“.
Bašta je svečano otvorena 1997. godine u okviru instituta za biologiju Prirodno-matematičkog fakulteta u Kragujevcu. Činjenica da je turistička ponuda Kragujevca bogata i da za svakoga ima ponešto, daje mogućnost organizovanja vožnje fićama po centru i periferijama grada, a sve to u režiji Udruženja ljubitelja Fića, koje je osnovano 2004. godine sa jednim osnovnim ciljem – da se ne zaboravi Fića, koja je brend automobilske industrije Srbije. Nakon što se najave turističkoj organizaciji, članovi pomenutog Udruženja mogu zajedno svojim Fićama proći Kragujevcom i ujedno povesti turiste, koji žele da se upoznaju sa lepotom ovog grada.
Prema evidenciji gradske turističke organizacije, u Kragujevcu je u prvih 10 meseci 2018. godine boravilo 42 hiljade turista. Najviše je bilo domaćih gostiju, koji su ostvarili posećenost gradu od 51%, dok je stranaca bilo nešto manje – 49%. Gostovanje je bilo višednevno, a ostvareno je 88 hiljada noćenja. U odnosu na 2017. godinu, broj poseta je uvećan za nekoliko procenata. Danas je najviše turista iz zemalja u okruženju, koji u prvu prestonicu moderne Srbije dolaze sa željom da posete kulturno-istorijske spomenike. Đački turizam ima posebno mesto na turističkoj mapi Kragujevca. Školarci uglavnom obilaze memorijalni kompleks Šumarice, kao jednu od najinteresantnijih destinacija u Šumadiji. Dok su školske ekskurzije najviše zastupljene tokom jeseni, najveći broj inostranih turista poseti Kragujevac u vreme novogodišnjih praznika. Iz godine u godinu, javlja se veće interesovanje stranaca za posetom Kragujevca, među kojima su najzastupljeniji Bugari, Makedonci, Crnogorci.
